10. ทสโม ปริจฺเฉโท

รูปวิภาควณฺณนา

[622] อาทิมฺหีติ อุทฺเทสคาถายํฯ อิทานีติ จิตฺตเจตสิกวิภาวนานนฺตรํฯ วิภาวนนฺติ นิทฺเทสปฏินิทฺเทสวเสน สรูปโต ปกาสนํฯ

[623] รุปฺปตีติ สีตุณฺหาทีหิ วิการมาปชฺชติ, อาปาทียตีติ วา อตฺโถฯ วิการาปตฺติ จ สีตาทิวิโรธิปจฺจยสนฺนิธาเน วิสทิสุปฺปตฺติเยวฯ น หิ ยถาสกํ ปจฺจเยหิ อุปฺปชฺชิตฺวา ฐิตธมฺมานํ อญฺเญน เกนจิ วิการาปาทนํ สกฺกา กาตุํ, ตสฺมา ปุริมุปฺปนฺนรูปสนฺตติ วิย อหุตฺวา ปจฺฉา อุปฺปชฺชมานานํ วิสภาคปจฺจยสมวาเยน วิสทิสุปฺปตฺติเยว อิธ ‘‘รุปฺปน’’นฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอวญฺจ กตฺวา สงฺฆิยานํ วิปริณามวาโท ปจฺจกฺขโต โหติฯ นนุ จ อรูปธมฺมานมฺปิ วิโรธิปจฺจยสมวาเย วิสทิสุปฺปตฺติ ลพฺภตีติ? สจฺจํ ลพฺภติ, น ปน วิภูตตราฯ วิภูตตรา เหตฺถ วิสทิสุปฺปตฺติ อธิปฺเปตา อุกฺกฏฺฐคติวเสน ยถา ‘‘อภิรูปสฺส กญฺญา ทาตพฺพา’’ติ (สํ. นิ. 3.78)ฯ

กุโต เอตํ วิญฺญายตีติ เจ? สีตาทิคฺคหณโตฯ ตถา หิ วุตฺตํ –

‘‘กิญฺจ, ภิกฺขเว, รูปํ วเทถ, รุปฺปตีติ โข, ภิกฺขเว, ตสฺมา รูปนฺติ วุจฺจติฯ เกน รุปฺปติ? สีเตนปิ รุปฺปติ, อุณฺเหนปิ รุปฺปติ, ชิฆจฺฉายปิ รุปฺปติ, ปิปาสายปิ รุปฺปติ, ฑํสมกสวาตาตปสรีสปสมฺผสฺเสนปิ รุปฺปติ, รุปฺปตีติ โข, ภิกฺขเว, ตสฺมา รูปนฺติ วุจฺจตี’’ติ (สํ. นิ. 3.79)ฯ

เอตฺถ หิ สีตาทิคฺคหณํ สีตาทินา ผุฏฺฐสฺส รุปฺปนํ วิภูตตรํ, ตสฺมา ตเทเวตฺถ คหิตนฺติ ญาปนตฺถํฯ อิตรถา รุปฺปตีติ สามญฺญวจเนเนว สิทฺเธ สีตาทิคฺคหณํ นิรตฺถกํ สิยาติฯ